روزه عبادتی است که در تمام دین های آسمانی و حتی برخی آیین های ساخته ی بشر هم وجود دارد؛ برهماییان، یونان باستان، بعضی از مجوسیان، مصریان قدیم، یهودیان و مسیحیان در آداب دینی خود، روزه را به عنوان یکی از عبادت هایشان می شناسند.
رمضان ماهی که در آن خداوند بلند مرتبه روزه را بر بندگانش واجب کرده است، روزه در عربی «صَوْم» گفته می شود که در لغت به معنی امساک و خودداری از انجام هر کاری است. معنی «شرعی» روزه هم با معنی «لغوی» آن ارتباط دارد؛ چرا که معنی شرعی آن نیز یعنی: خودداری از خوردن، آشامیدن و پرهیز از دیدنی ها و شنیدنی های حرام به خاطر رضای خدا از طلوع فجر تا غروب آفتاب.
رمضان از ریشه ی «رمض» به معنای سوزاندن گرفته شده، وجه نامگذاری آن بدین منظور است که در این ماه، گناهان انسان سوزانده می شود.
پروردگار جهانیان روزه را در ماه شعبان سال دوم هجری بر مسلمانان واجب کرد و در آیه ی 183 سوره ی بقره به آنان فرمود: «ای کسانی که ایمان آورده اید روزه بر شما واجب شده است همان طوری که بر پیشینیان شما واجب بوده است تا شاید پرهیزگار شوید.»
امام ابن قیم جوزیه علت تاخیر واجب شدن روزه را این طور بیان می کند: «از آن جایی که بازداشتن نفس از عادت های مالوف و شهوت ها از دشوارترین کارهاست؛ خداوند متعال وجوب فریضه ی روزه را به اواسط رسالت پیامبر(ص) و سال دوم هجری موکول کرد؛ زمانی که توحید و نماز در درون مسلمانان ریشه دوانیده بود و مسلمانان به اوامر قرآن انس گرفته بودند.»
خداوند در حدیثی قدسی می فرماید: «تمام کارهای آدمیان برای خودشان است؛ مگر روزه که برای من است و من خود پاداش آن را می دهم و روزه سپری است که انسان را در مقابل دوزخ و یا گناهان حفظ می کند پس اگر روزه بودید؛ سخن زشت و ناسزا نگویید و فریاد نزنید و اگر کسی شما را دشنام داد یا با شما جنگید به او بگویید: من روزه ام». در حدیث نبوی نیز آمده است: قسم به خدایی که جان محمد در دست اوست، بوی دهان روزه دار نزد خداوند از بوی مشک خوشبوتر است. برای روزه دار 2 وقت شادی وجود دارد: یکی هنگام افطار و دیگری زمانی که پروردگارش را ملاقات می کند.»
از مهم ترین برکات این ماه پرفضیلت نزول قرآن، چراغ هدایت و راهنمایی بشر به سمت روشنایی هاست و وجود شب های قدر، شب های دعا و استغفار در این ماه، ارزش و اهمیت آن را صد چندان می کند.
کشورهای اسلامی هرکدام با آداب و رسوم ویژه ای به استقبال از ماه مبارک رمضان می شتابند، ایرانیان نیز همدل و همصدا با مسلمانان جهان در آستانه ی این ماه اقدام به زدودن گرد و غبار از خانه و مسجدها می کنند، آنها در ماه میهمانی خدا، به امید آن که مورد بخشش معبود خویش قرار بگیرند، هرآنچه را در توان دارند با همنوعان شان تقسیم می کنند و با تطهیر روح و جسم از گناه و آلودگی، هر کس به اندازه ی توانش جرعه ای از دریای بیکران رحمت الهی می نوشد.
برخی از آداب و اعمال شب نخست ماه ضیافت الهی که در آثار مختلف دینی آمده، بدین ترتیب است: نخست اینکه روزه دار طلب هلال کند و بعضی استهلال این ماه را واجب دانسته اند و با مشاهده ی هلال رو به قبله، دست ها را به آسمان بلند کند و بگوید: «خدایا این ماه را بر ما نو کن با امنیت و ایمان و سلامتی و اسلام و پیشی گرفتن بدانچه تو دوست داری و خوشنود شوی. خدایا برکت ده به ما در این ماه و خیر و خوبی و کمک آن را روزی ما کن و بگردان از ما زیان این ماه و شر و بلا و فتنه اش را.» خواندن زیارت امام حسین(ع)، دعای جوش کبیر و دعای 43 و 44 صحیفه سجادیه نیز توصیه شده است.
علامه مجلسی در کتاب زادالمعاد خواندن چهار رکعت نماز را که پس از حمد 15 مرتبه توحید خوانده شود، سفارش کرده است.
ماه مبارک رمضان فرصتی بی نظیر برای رهایی انسان از گرداب گناه و معصیت است تا در لحظه های باشکوه سحر و افطار با راز و نیازهای خالصانه به درگاه پروردگار، زنگار دل را با زمزمه های ربنا و تلاوت آیه های قرآن کریم بزداییم.
